Ίσως τελικά το σώμα να αφήνεται πιο εύκολα από το μυαλό. Κι ας είναι το πρώτο που σφίγγεται όταν συμβαίνει κάτι. Κι ας είναι πιο εμφανές όταν νοσεί. Κι ας είναι εκείνο που πιο δύσκολα μεταφέρεται, σε σχέση με το μυαλό που εδώ το χάνεις κι εκεί το βρίσκεις.

Παράδειγμα ένα. Βρίσκεις χρόνο μόνος, κλείνεις κουρτίνες, δυναμώνεις μουσική. Κι αφήνεσαι να χορέψεις, γνωρίζοντας πως δε σε βλέπει κανείς. Κι ότι δεν έχει σημασία πώς μοιάζεις, ούτε αν η κίνησή σου έχει ροή, ούτε καν αν ταιριάζει στο ρυθμό. Σημασία έχει πως αφέθηκες και αυτό είναι κάτι που σχεδόν πάντα έχεις την ικανότητα να κάνεις.

Ρολόι για ντισκομπάλα

Με το μυαλό η φάση είναι αλλιώς. Τρέχει η σκέψη στους πάντες και τα πάντα, αλλά οδηγίες δύσκολα ακούει. Βάζει κάτω νούμερα και στοιχεία, τα μελετά και εξάγει συμπεράσματα και αποφάσεις. Αλλά την ίδια ώρα, μπορεί κάτι να του γυρίσει ανάποδα, να τα βάλει όλα κάτω από το χαλί και να κάνει κυριολεκτικά του κεφαλιού του.

Παράδειγμα δύο. Μέθοδος brainstorming, ή αλλιώς, καταιγισμός ιδεών. Συναντιέσαι με την ομάδα σου -δουλειά, σπουδές, φίλοι, οικογένεια- και λέτε ο καθένας τις σκέψεις, τις ιδέες, ό,τι νέο σας έρθει κατά νου για το υπό συζήτηση πρόβλημα ή σχέδιο. Και θύμιζε αυτό παλιά κάτι σαν σπιντάτο ποπ συγκρότημα, κάτι σε Panic! at the Disco ένα πράγμα. Μιλούσατε όλοι μαζί, ο ένας πάνω στη φωνή του άλλου, δύσκολο να ακούσεις. Iδέες παντού, σαν τα φώτα της disco που ποτέ δε σταματούν να κινούνται. Ήθελες τόσο πολλά να πεις, που δεν ήξερες από πού να αρχίσεις.

Το δοκίμασες λοιπόν ξανά τώρα και γιοκ. Μοιάζει σαν να κράτησες τον πανικό και να σου ΄φυγε η disco. Ιδέες δεν κατεβαίνουν και η σκέψη είναι συγκεχυμένη. Για τις απόψεις σου δε, δεν τρέφεις και ιδιαίτερη σιγουριά. Και ο χρόνος περνά και το πρόβλημα μένει άλυτο και το σχέδιο λευκό. Τώρα, αντί για ντισκομπάλα, υπάρχει ένα μεγάλο ρολόι που μετράει αντίστροφα κι όσο νιώθεις τίποτα να μην μπορείς να κάνεις γι΄ αυτό, τόσο πιο απειλητικό μοιάζει. Κι ο πανικός μεγαλώνει.

Μακάρι οι απόψεις να ήταν νερό

Παίζει μπάλα στην τιβί κι ο μέσος θεατής πιστεύει ακράδαντα ότι εκείνος ξέρει καλύτερα από τον προπονητή της ομάδας τι σύστημα θα απέδιδε. Μπουκώνει ο γείτονας και δε χρειάζεται να πάει στο γιατρό, ξέρεις εσύ μια χαρά τι του συμβαίνει. Δύο συμπτώματα να σου περιγράψει και θα τη βγάλεις τη διάγνωση. Άσε που το είχε πάθει και άλλος γνωστός σου, άρα ξέρεις και τι πρέπει να κάνει για να γίνει καλά.

Και εμφανίζεται η πανδημία και ακόμα και οι ίδιοι οι γιατροί βρίσκονται εξαπίνης. Αλλά εσύ όχι. Κι ας μην είσαι επιδημιολόγος, κι ας μην έχεις καμία σχέση με την ιατρική κοινότητα, εσύ ξέρεις. Πώς προέκυψε ο ιός, ποια συμφέροντα εξυπηρετεί, τι έπρεπε να είχαμε κάνει αλλιώς και πότε, τι να γίνει από εδώ και πέρα, πότε θα ξεμπερδέψουμε.

Είναι έτσι διαμορφωμένος ο κόσμος, που μακάρι το νερό να ήταν παγκόσμια τόσο διαθέσιμο, όσο οι απόψεις. Κι ο κόσμος αυτός, απαιτεί κι από σένα το ίδιο. Προσδοκά να έχεις άποψη για όλα και μάλιστα ανά πάσα ώρα και στιγμή. Κι αν αυτό απλά δε γίνεται; Αν η ντισκομπάλα-ρολόι απλά σε πιέζει, οι προσδοκίες του κόσμου σε καταπιέζουν. Και φτάνεις σε μία θέση, λίγο χειρότερη από την πριν. Να νιώθεις και ενοχές. Πού πήγε η έμπνευσή σου; Πού είναι η σκέψη σου τώρα;

Η χαμένη έμπνευση

Μια λέξη μπρος και δύο πίσω. Δοκίμασες να γράψεις, αλλά από εκεί που η σελίδα ήταν κενή, τώρα μοιάζει τόσο άδεια που είναι λες και επαναπροσδιορίζει τον ορισμό του κενού. Η ενασχόλησή σου χρειάζεται έμπνευση, είναι δημιουργική. Αλλά το μυαλό σου είναι τώρα ίδιο με τη σελίδα. Κάποτε ξεκινούσες μια νέα ιστορία και σου φαινόταν σαν να μπαίνεις σε μια νέα περιπέτεια. Τώρα σου μοιάζει σαν να ξεκινάς μια ληξιπρόθεσμη αγγαρεία.

Δεν είσαι μόνο εσύ. Το καμπανάκι έχουν κρούσει πολλοί άνθρωποι των τεχνών. Συγγραφείς, εικονογράφοι και μουσικοί έχουν βρει το κουράγιο να το παραδεχτούν. Στην ομάδα στήριξης καλλιτεχνών που έχει δημιουργήσει η ψυχοθεραπεύτρια Amrita Kajaria, το συμπέρασμα που η ίδια βγάζει μετά από πολλές ομαδικές συνεδρίες, είναι πως η πανδημία άλλαξε την οπτική των ανθρώπων. Και τώρα καλούνται να ξαναβρούν τη χαμένη τους έμπνευση, μέσα στη νέα αυτή συνθήκη.

Δεδομένου ότι για έναν καλλιτέχνη, η τέχνη του είναι αυτή που κατά βάση τον ορίζει, η παραδοχή της μη έμπνευσης μόνο εύκολο βήμα δεν είναι. Μπορείς να βρεις δικαιολογίες πολλές. Την ανησυχία, την έλλειψη εξωτερικών ερεθισμάτων, το άγχος, την ανασφάλεια, όλα όσα έφερε ο covid ή όσα μεγαλοποίησε. Μα έρχεται η στιγμή που κουράζεσαι να βρίσκεις δικαιολογίες για το ότι είσαι κουρασμένος.

Κάποια βέβαια δεν είναι ιδέα σου, συμφωνεί και η Kajaria. Τα τυπικά στάδια της δημιουργικότητας, λέει, είναι η προετοιμασία, η επώαση, η ιδέα και η εφαρμογή της. Για τη διαδικασία αυτή, απαραίτητα συστατικά είναι η έκθεση τόσο στον εσωτερικό, όσο και στον εξωτερικό κόσμο.

Μπορείς να κάνεις πως δεν το βλέπεις, αλλά είναι εδώ

Σύμφωνα με τον ερευνητή επί θεμάτων δημιουργικότητας και ψυχολόγο Mihaly Csikszentmihalyi -πρόφερε το όνομά του αν μπορείς-, τα δημιουργικά άτομα ενσαρκώνουν μια αίσθηση πολυπλοκότητας που απαιτεί εξισορρόπηση πολλαπλών συνδυασμών. Ενέργειας και ξεκούρασης, πειθαρχίας και παιχνιδιού, φαντασίας και πραγματικότητας, πάθους και αντικειμενικότητας.

Η δυσφορία που έχει προκαλέσει η πανδημία, είτε εθελοτυφλούμε είτε όχι, είναι εδώ. Και παρεμβαίνει στην ικανότητα του δημιουργικού ανθρώπου να περιηγηθεί στις δυαδικότητες αυτές, oδηγώντας τον σε παρατεταμένα διαστήματα στασιμότητας. Γιατί η αβεβαιότητα, η απώλεια, η μοναξιά ξεχείλισαν και δεν άφησαν χώρο για τα άλλα.

Όπως λέει και η νευροεπιστήμονας Lisa Feldman Barrett, “το μυαλό μας είμαι μια μηχανή πρόβλεψης”. Με τον τρόπο που λειτουργεί, αναγνωρίζει τις ομοιότητες σε κάθε μέρα. Κι έτσι, η επαναλειψημότητα των καταστάσεων και των συναισθημάτων που βιώνουμε, λειτουργεί προσθετικά. Και αυτό κάθε άλλο είναι, παρά εύφορο έδαφος για ενεργοποίηση των δημιουργικών νευρώνων του μυαλού. “Όντας σε κατάσταση επιβίωσης, είναι δύσκολο να γίνουμε καλλιτεχνικοί”, λέει.

Και τώρα, τι;

Όλα αυτά τα ανάμεικτα συναισθήματα επιβαρύνουν τη συναισθηματική κατάσταση του καλλιτέχνη που ξέμεινε, νομίζει, από έμπνευση. Και αναρωτιέται μήπως αυτό ήταν όλο. Μήπως το είχε και το έχασε. Και δεν μπορεί πια να βασίζεται σε αυτό, πρέπει να αλλάξει τη ζωή του όλη.

Δείχνουν άλλωστε οι καλλιτέχνες ιδιαίτερα επικριτική συμπεριφορά προς τον εαυτό τους. Ο φόβος τους μήπως δεν είναι αρκετά καλοί ή μήπως τα έργα τους δεν είναι αντίστοιχου επιπέδου με άλλα τους, παλαιότερα, τους αποτρέπει από το να επικοινωνήσουν την τέχνη τους παραέξω. Κι αυτή η τεχνητή από τους ίδιους ανικανότητα, φέρνει νέους φόβους και φτου κι από την αρχή.

Η λύτρωση έρχεται με την παραδοχή. Το εναποθέτεις λιτά και ταπεινά, απλά δεν έχεις έμπνευση. Και φεύγεις από τη σκηνή του εγκλήματος. Πάρε το χρόνο σου, μακριά από όλο αυτό. Μην πιέζεσαι για επανεκκίνηση, δεν είναι διαθέσιμη κατόπιν παραγγελίας. Άσε το μυαλό και το σώμα να ξεκουραστούν. Αυτό είναι που έχουν ανάγκη, για να μπορέσουν να απαλλαχθούν από τα συντριπτικά συναισθήματα.

Και δημιούργησε διαλείμματα, μικρές αποστάσεις από τη ρουτίνα σου. Ο εγκέφαλος ανταποκρίνεται πάντα στο νέο. Δώσε έμφαση σε όσα βρίσκονται εκτός της ζώνης ασφαλείας σου και της συνηθισμένης καθημερινότητας. Η κίνηση, η κοινωνική σύνδεση, ο χρόνος σε χώρο εξωτερικό, είναι εδώ για να βοηθήσουν.

Παρατήρησε ποιες ώρες της ημέρας νιώθεις περισσότερη αναζωογόνηση και κίνητρο. Για τα έργα που θα βάλεις στα σκαριά μόλις νιώσεις έτοιμος, αξιοποίησε τις ώρες αυτές. Και μη σταματάς. Όσο ατελές κι αν νιώθεις πως είναι το έργο σου, δώσε του ευκαιρίες. Όπως σε εκείνον τον έρωτα που σε πλήγωνε αλλά δεν έλεγες να ξεκολλήσεις.

Και θυμήσου γιατί το ξεκίνησες όλο αυτό. Ώστε να μπορέσεις να επαναπροσδιορίσεις εσένα μέσα στο νέο και να βρεις πίσω από ποια κουρτίνα πήγε και κρύφτηκε η έμπνευση. Τώρα που τη βρήκες, άνοιξε να μπει το φως, ήρθε η ώρα.