Η έννοια “ανταπτογόνο” (adaptogen) ή “προσαρμογόνο” χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1940 για να περιγράψει ορισμένα εκχυλίσματα βοτάνων που μπορούσαν να ενισχύσουν μη ειδικά το ανθρώπινο σώμα.
Σήμερα, ο όρος αναφέρεται σε μια σειρά από φυτικά και συνθετικά συμπληρώματα που μπορούν να βοηθήσουν τον οργανισμό να προσαρμοστεί σε στρεσογόνες καταστάσεις, παρεμβαίνοντας στη λεγόμενη αντίδραση μάχης ή φυγής (fight or flight), χωρίς (θεωρητικά τουλάχιστον) να προξενούν καμία βλάβη. Πρόκειται για ένα λειτουργικό όρο, ο οποίος εστιάζει στο πώς αυτές οι ουσίες επηρεάζουν το σώμα και όχι στο τι χημικές ενώσεις περιέχουν.
Τι είναι τα ανταπτογόνα;
Σύμφωνα με τον ορισμό του FDA (1998), τα ανταπτογόνα ορίζονται ως “ενα νέο είδος μεταβολικού ρυθμιστή που αποδεδειγμένα βοηθά στην προσαρμογή στο περιβάλλον και στην αποφυγή εξωτερικών βλαβών“.
Με άλλα λόγια, πρόκειται τόσο για συνθετικές όσο και για φυσική προέλευσης ουσίες, που περιέχουν βιολογικά ενεργές ενώσεις όπως φυτοχημικά, χάρη στις οποίες μπορούν να δρουν ως φυσικοί βιορυθμιστές. Αποτέλεσμα της δράσης τους αυτής, είναι η αύξηση της προσαρμοστικότητας του οργανισμού και η αποφυγή βλαβών που μπορεί να προκληθούν από στρεσογόνους περιβαλλοντικούς παράγοντες.
Πώς δρουν;
Τα ανταπτογόνα στοχεύουν να βοηθήσουν το σώμα να αντιδράσει ή να ανακάμψει τόσο από βραχυπρόθεσμο όσο και από μακροπρόθεσμο σωματικό ή ψυχικό στρες. Τους αποδίδονται επίσης ιδιότητες όπως η ενίσχυση του ανοσοποιητικού καθώς και βελτίωσης της συνολικής ευεξίας του οργανισμού. Ορισμένες έρευνες δείχνουν ότι τα ανταπτογόνα μπορούν να καταπολεμήσουν την κόπωση, να ενισχύσουν την πνευματική απόδοση, να μειώσουν την κατάθλιψη και το άγχος και να υποστηρίξουν την ψυχοπνευματική κατάσταση του ατόμου που βιώνει συνθήκες έντονης πίεσης.
Μπορούν επίσης να ανακουφίσουν από ινομυαλγία, προβλήματα ύπνου, αλλά και ορμονικές ανισορροπίες που τείνουν να επηρεάζουν το νευρικό σύστημα.
Οι διαθέσιμες μελέτες δείχνουν ότι τα ανταπτογόνα μπορεί να είναι ακόμη πιο αποτελεσματικά όταν χρησιμοποιούνται επικουρικά με άλλες θεραπείες (πχ. από άτομα που πάσχουν από χρόνιες ή οξείες παθήσεις).
Ανταπτογόνα και άγχος
Υπό συνθήκες στρες, το σώμα τείνει να διέρχεται από τρία διαδοχικά στάδια:
- Τη φάση συναγερμού
- Τη φάση αντίστασης
- Τη φάση εξάντλησης
Καθώς συναντάμε έναν στρεσογόνο παράγοντα, το σώμα μας ανταποκρίνεται εκλύοντας ορμόνες όπως η αδρεναλίνη (φάση συναγερμού).
Η φάση της αντίστασης που ακολουθεί, στοχεύει στη βελτίωση της απόδοσης των μυών και στην αύξηση της ικανότητας συγκέντρωσης και προσήλωσης στο έργο που έχουμε αναλάβει. Η αντίσταση που προβάλλει το σώμα μας στο στρεσογόνο παράγοντα, οδηγεί με τη σειρά της σε υψηλότερα επίπεδα εγρήγορσης και ενεργητικότητας. Τέλος, και καθώς σταδιακά επέρχεται κούραση, το σώμα εισέρχεται στη φάση της εξάντλησης.
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
Τα ανταπτογόνα βοηθούν στο να παραμείνουμε περισσότερο διάστημα στη φάση της αντίστασης, μέσω μιας διεγερτικής επίδρασης που καθυστερεί την έλευση της εξάντλησης. Αντί λοιπόν ο οργανισμός να καταρρεύσει κατά τη διάρκεια μιας αγχωτικής κατάστασης, καταφέρνει να αποκαταστήσει μια εσωτερική ισορροπία και να συνεχίσει για λίγο παραπάνω.
Εκτός όμως από τη διαχείριση του στρες βραχυπρόθεσμα, η χρήση ανταπτογόνων μπορεί να συμβάλλει εξίσου στη μείωση του κινδύνου για μακροπρόθεσμες επιπλοκές του επίμονου στρες.
Συγκεκριμένα, όταν έχουμε άγχος, εκλύει κορτιζόλη, τη γνωστή και ως ορμόνη του στρες. Η παραγωγή κορτιζόλης αποδίδει ενέργεια ώστε να αντιμετωπίσουμε μια έκτακτη ανάγκη. Ωστόσο, η έκθεση σε υψηλά επίπεδα κορτιζόλης ενδέχεται να προκαλέσει εκτεταμένη φλεγμονή και πόνο.
Μέσω της δράσης τους, τα ανταπτογόνα βοηθούν στην αποκατάσταση μιας ισορροπίας στο σώμα, η οποία χαρακτηρίζεται από ηπιότερη απάντηση του οργανισμού στο στρες και συνεπώς από μικρότερης έκτασης μακροπρόθεσμες επιπλοκές.
Ποιο ανταπτογόνο είναι κατάλληλο για εσένα;
- Αμερικανικό τζίνσενγκ (Panax quinquefolius): ενίσχυση της μνήμη, της ηρεμίας και του ανοσοποιητικού συστήματος.
- Παρενέργειες / Αλληλεπιδράσεις: αλληλεπιδράσεις με αντιπηκτικά φάρμακα.
- Ashwagandha (Withania somnifera): μείωση άγχους και στρες.
- Παρενέργειες / Αλληλεπιδράσεις: στομαχικές διαταραχές. Δεν είναι ασφαλές κατά την εγκυμοσύνη.
- Αstragalus (Astragalus membranaceus): καταπολέμηση της κόπωσης.
- Παρενέργειες / Αλληλεπιδράσεις: αλληλεπιδράσεις με φάρμακα που δρουν στο ανοσοποιητικό σύστημα.
- Cordyceps (Cordyceps militaris): ενίσχυση της αντοχής.
- Παρενέργειες / Αλληλεπιδράσεις: ξηροστομία, ναυτία, κοιλιακή διάταση, δυσφορία στο λαιμό, πονοκέφαλο, διάρροια, αλλεργικές αντιδράσεις. Μπορεί επίσης να ευθύνεται για δηλητηρίαση από μόλυβδο. Δεν είναι ασφαλές για άτομα με αυτοάνοσες καταστάσεις όπως ρευματοειδής αρθρίτιδα, σκλήρυνση κατά πλάκας ή συστηματικός ερυθηματώδης λύκο.
- Goji berry (Lycium barbarum): αύξηση αποθεμάτων ενέργειας, σωματικής και πνευματικής απόδοσης, ηρεμία και αίσθηση ευεξίας, και βελτίωση της ποιότητας του ύπνου.
- Παρενέργειες / Αλληλεπιδράσεις: αλλεργική αντίδραση.
- Ρίζα eleuthero (Eleutherococcus senticosus): βελτίωση της συγκέντρωσης και αποτροπή της πνευματικής κόπωσης.
- Παρενέργειες / Αλληλεπιδράσεις: στομαχικές διαταραχές και πονοκέφαλος.
- Jiaogulan (Gynostemma pentaphyllum): μείωση άγχους και να ενίσχυση της αντοχής.
- Reishi (γανόδερμα) (Ganoderma lucidum): ενίσχυση ανοσοποιητικού.
- Παρενέργειες / Αλληλεπιδράσεις: αντιπηκτικά φάρμακα. Δεν υπάρχουν μελέτες σχετικά με την ασφάλεια της συμπληρωματικής λήψης γανοδέρματος κατά την εγκυμοσύνη και το θηλασμό, και συνεπώς θα πρέπει να αποφεύγεται.
- Ρίζα γλυκόριζας (Glycyrrhiza glabra): μείωση οξειδωτικού στρες.
- Παρενέργειες / Αλληλεπιδράσεις: υψηλή αρτηριακή πίεση, μείωση των επιπέδων καλίου, και πιθανώς να μην είναι ασφαλές για άτομα με νεφρική νόσο ή καρδιαγγειακά προβλήματα. Ακατάλληλο κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.
- Rhodiola rosea (R. rosea): μείωση σωματικής και πνευματικής κόπωσης.
- Παρενέργειες / Αλληλεπιδράσεις: ζάλη, ξηροστομία ή υπερβολική σιελόρροια.
- Schisandra berry / magnolia berry (Schisandra chinensis): ενίσχυση της αντοχής και της πνευματικής απόδοσης.
- Παρενέργειες / Αλληλεπιδράσεις: ανησυχία, νευρικότητα προβλήματα ύπνου, δυσκολία στην αναπνοή.
- Tulsi (‘ιερός βασιλικός’) (Ocimum sanctum): μείωση σωματικού και ψυχικού στρες, περιορισμός του άγχους που σχετίζεται με το στρες και την κατάθλιψη και να βελτίωση της μνήμης και τη σκέψης.
- Maca (Lepidium meyenii): ενίσχυση αντοχής και αθλητικών επιδόσεων, γονιμότητας, διάθεσης, ηρεμίας και μείωση άγχος (αυτό ίσως να σχετίζεται με την παρατηρούμενη μείωση στα επίπεδα της αρτηριακής πίεσης).
- Παρενέργειες / Αλληλεπιδράσεις: Ενδέχεται να επηρεάσει τη φυσιολογική λειτουργία του θυρεοειδούς, ιδίως αν παρατηρείται ήδη εξασθενημένη λειτουργία του αδένα. Δεν έχει αξιολογηθεί η ασφάλεια της λήψης συμπληρωμάτων μάκα κατά την εγκυμοσύνη και το θηλασμό.
- Κουρκουμάς (Curcuma longa): μείωση της κατάθλιψης.
Προφίλ ασφάλειας και αποτελεσματικότητα
Τα ανταπτογόνα δεν είναι μια νέα έννοια. Έχουν μελετηθεί αρκετά ως ένας τρόπος για να βελτιωθεί η ικανότητα του σώματος να ανταποκρίνεται στο στρες, να αυξάνεται η ενέργεια και η προσοχή και να καταπολεμάται η κόπωση. Αν και τα αποτελέσματα των έως τώρα ερευνών καταδεικνύουν μια περιοχή μεγάλου θεραπευτικού ενδιαφέροντος, είναι σημαντικό να έχουμε υπόψιν μας ότι τα επιστημονικά στοιχεία παραμένουν ακόμη ανεπαρκή.
Παράλληλα, και παρά τα πιθανά οφέλη τους στην υγεία, τα σκευάσματα ανταπτογόνων βοτάνων δεν παρακολουθούνται από κάποια αρμόδια αρχή (πχ. ΕΟΦ) ως προς την ποιότητα ή την καθαρότητά τους.
Και φυσικά, σε σοβαρές περιπτώσεις άγχους ή κατάθλιψης, η πιο ασφαλής και σίγουρη προσέγγιση παραμένει η ιατρική γνωμάτευση και λήψη κατάλληλης θεραπείας. Επιπλέον, τα ανταπτογόνα μπορεί να αλληλεπιδράσουν με φάρμακα που ήδη λαμβάνεις (πχ. αντιπηκτικά, ανοσοκατασταλτικά κτλ), να οδηγήσουν σε αλλεργικές αντιδράσεις ή πιθανές παρενέργειες, ή να αντενδείκνυνται σε ορισμένες περιπτώσεις (πχ. εγκυμοσύνη).
Πριν ξεκινήσεις λοιπόν τη χρήση οποιουδήποτε παράγοντα, καλό είναι να έχει προηγηθεί μια συζήτηση με το γιατρό ή το φαρμακοποιό σου.
