Το φυτό το πράσινο το τραγανό είναι ο αγαπημένος μεζές της ακρίδας. Εκείνη θα αποτελέσει απόλαυση για το βάτραχο. Ο οποίος θα καταναλωθεί από το φίδι κι εκείνο θα καταλήξει στο στόμα ενός γερακιού. Μπορεί να λυπάσαι το βάτραχο που έχεις συνηθίσει να θεωρείς γλυκούλη και καθόλου να μη σε στενοχωρεί η κατάληξη του φιδιού, αλλά αυτή είναι μία λογική τροφική αλυσίδα της φύσης.

Όπως ακριβώς το μεγάλο ψάρι τρώει το μικρό. Και πάλι, μπορεί να σε ξενίζει η ιδέα του χαριτωμένου Nemo στα σαγόνια ενός λευκού καρχαρία. Αν όπου καρχαρίας όμως βάλεις τη σαν χαμογελαστή όρκα -φάλαινα δολοφόνο κατά τα άλλα- που αγαπήσαμε στο Free Willy, τα πράγματα μάλλον αλλάζουν. Δεν θα ήθελες ο Willy να μείνει νηστικός, έτσι δεν είναι;

Είναι η ισότητα, άνθρωπε

Είναι λοιπόν όλα θέμα οπτικής. Αυτό που δε χωράει διχασμούς και αμφιβολίες είναι πως ό,τι έχει ζωή στον πλανήτη μας, πρέπει να τραφεί. Πρέπει να μπορεί να τραφεί. Και πρέπει να έχει την ίδια πρόσβαση στην τροφή με τους όμοιούς του.

Άνθρωποι. Αν διαφέρουμε από άλλα έμβια όντα, το οφείλουμε στον εγκέφαλό μας και στη λειτουργία του. Με την αλληλεγγύη όμως τι γίνεται; Θα έπρεπε, βάση λογικής, να είμαστε και εκεί σε καλύτερη μοίρα. Χάρη στη συναισθηματική νοημοσύνη, την ενσυναίσθηση, τις αξίες, την ηθική.

Μα έλα που δεν. Εκεί που η συναισθηματική νοημοσύνη έχει παραγκωνιστεί από δογματισμούς, η ενσυναίσθηση πήγε περίπατο λόγω προκαταλήψεων και οι αξίες με την ηθική νικήθηκαν από την ξενοφοβία και τα ένστικτα κυριαρχίας των μεν έναντι των δε, όχι. Εκεί όχι απλά δεν υπάρχει αλληλεγγύη, αλλά δεν υπάρχει καν ισότητα. Θέλουμε να λέμε πως πρόκειται για θεμελιώδες δικαίωμα του ανθρώπου, αλλά οι μισοί το λένε χωρίς να το πιστεύουν και οι άλλοι περίπου μισοί το πιστεύουν αλλά δεν το εφαρμόζουν. Μένουν οι ελπίδες μας με το “περίπου” των άλλων μισών, κάτι εδώ να μπορέσει να αλλάξει.

Για την ισότητα στην πολιτική, την εργασία, τη σεξουαλικότητα, το γυναικείο φύλο έδωσε και δίνει αγώνες δεκαετιών. Οι έγχρωμοι συνεχίζουν να παλεύουν για την ίση αντιμετώπιση στη δημοκρατία. Για την οικονομική ανισότητα,  χώρες ενεπλάκησαν σε ένα σκασμό πολέμους. Για την ίση πρόσβαση στην υγεία και την τροφή, είναι δυνατόν να το συζητάμε; Είναι δυνατόν οι φυλές του κόσμου να πρέπει να παλέψουν γι’ αυτό; Μετά τι; Θα μιλήσουμε και για την ίση ευκαιρία στο οξυγόνο;

Α ρε, Ιπποκράτη

Που έλεγες πως “φάρμακο ας γίνει η τροφή σας και η τροφή σας ας γίνει φάρμακό σας”. Πού είσαι, να δεις πως την ώρα που ο μισός πλανήτης επισκέπτεται διατροφολόγους -και καλά κάνει, εξέλιξη λέγεται- για να αποκτήσει μια ισορροπημένη διατροφή ως σύμμαχο στην καλή υγεία, ο άλλος μισός πλανήτης δεν έχει καν πρόσβαση σε ασφαλή και υγιεινά προϊόντα διατροφής.

Την ίδια ώρα που κάποια νοικοκυριά πετούν φαγητό γιατί περίσσεψε και έχουν τη δυνατότητα να φροντίσουν την ευεξία τους με συμπληρώματα διατροφής, έρευνες δείχνουν πως ο ταχυδρομικός κώδικας της περιοχής που ζει κανείς έχει άμεση σύνδεση με την υγεία του.

Αμερική. Η γη της επαγγελίας, της ελευθερίας, της δημοκρατίας, των ευκαιριών, λέει. Παράλληλα, η χώρα που σε ουκ ολίγες πολιτείες έχει επαναπροσδιορίσει κατά βούληση -και συμφέρον- την έννοια της ισότητας. Όπου οι έγχρωμες ή αυτόχθονες κοινότητες έχουν γίνει πολλάκις αποδέκτες άρνησης των τραπεζών σε στεγαστικά δάνεια, μη έχοντας τελικά την ευκαιρία σε καλύτερες συνθήκες διαβίωσης και υγιεινής. Όπου αλυσίδες παντοπωλείων και υγιεινών τροφίμων αποσύρθηκαν από τις αστικές περιοχές, λόγω μη ύπαρξης οικονομικών κινήτρων. Ή έγιναν πανάκριβες, μη προσβάσιμες σε κατώτερα οικονομικά στρώματα. Όπου δεν έχουν όλοι δικαίωμα στη δημόσια δομή υγείας και, βέβαια, τα πακέτα ιδιωτικής ασφάλισης μοιάζουν με ανέκδοτο πολυτελείας.

Κοινωνική ανισότητα, φτώχεια, ρατσισμός, νοσηρότητα

Κάτι σαν το φυτό, ακρίδα, βάτραχος, φίδι, γεράκι. Είναι κι αυτά μια αλυσίδα. Όχι αλυσίδα τροφής, αλλά αλυσίδα ντροπής. Τα έγραφε ο Ένγκελς το 19ο αιώνα στο έργο του “Η κατάσταση της εργατικής τάξης στην Αγγλία”. Πως η εξαθλίωση των εργατών και των φτωχών κατοίκων των πόλεων ήταν συνυφασμένη με εργασία έως την πλήρη εξάντληση και με συνθήκες διαβίωσης-ευκαιρία για κάθε είδους αρρώστια.

Αλλά και στον 20ο αιώνα, δεν ήρθε και καμιά αλλαγή που να μας άφησε με το στόμα ανοιχτό. Ναι πρόοδος της επιστήμης άρα και της ιατρικής, ναι βελτίωση των συνθηκών ζωής, ναι άμβλυνση των εργασιακών διαφορών. Μόνο που η κοινωνική ανισότητα είναι ακόμη εδώ. Αλλάζουν οι αιώνες και αλλάζει η μορφή της, η ουσία όμως παραμένει ίδια.

21ος αιώνας και θα ΄λεγες πως προχωρήσαμε. Μη βιαστείς. Εν μέσω πανδημίας, πάμε πίσω στην Αμερική και το Μεγάλο της Μήλο. Στατιστικές αναλύσεις επί των covid θυμάτων δείχνουν αυξημένη θνησιμότητα στις αφροαμερικανικές και τις ισπανόφωνες κοινότητες της Νέας Υόρκης, έναντι των λευκών. Και όχι, δεν έχει αποδειχθεί εδώ κάποια γενετική η βιολογική προδιάθεση που να κάνει τους έγχρωμους πιο ευπαθείς στον ιό. Η μόνη προδιάθεση που υπάρχει, είναι κοινωνική.

Άλλωστε δεν είναι μόνο το χρώμα το θέμα. Το πιο εύπορο και ανεπτυγμένο Manhattan θρήνησε λιγότερο από το πιο φτωχό και εργατικό Queens. Γιατί πολύ απλά, είχε καλύτερες υπηρεσίες υγείας, όπως και οι λευκοί της Νέας Υόρκης. Και δεν είναι και μόνο η Αμερική. Πετάμε πίσω προς την Ευρώπη, πάμε στη Γαλλία. Στην περιοχή του Seine-Saint-Denis, που περιλαμβάνει προάστια του Παρισιού με υψηλό ποσοστό κατοίκων με μεταναστευτική καταγωγή. Καθώς και σημαντικό αριθμό αναλογικά χαμηλόμισθων εργαζομένων. Ε λοιπόν, και εκεί, ο covid άφησε πίσω του συντρίμμια.

Ένας μπαμπούλας κι ένα παράδοξο

Όπου υπάρχει ρατσισμός, υπάρχουν και ανισότητες. Και όπου ανισότητες, υπάρχει κοινωνικοοικονομικό στρες. Το οποίο δεν είναι παρά ο μεταμφιεσμένος μπαμπούλας που τρομάζει την καλή υγεία να φύγει μακριά. Εργασιακή επισφάλεια, αγωνία επιβίωσης, έλλειψη δυνατότητας ορθής και ωφέλιμης σίτισης. Ωράρια εργασίας από μόνα τους εξοντωτικά, αλλά και που δεν αφήνουν περιθώρια για οποιουδήποτε είδους αθλητική δραστηριότητα. Και γειτονιές που σφύζουν από εργοστάσια, καυσαέριο, ρύπους. Τι λες; Μπορείς να φανταστείς καλύτερο εκρηκτικό μηχανισμό για το ανθρώπινο σώμα;

Και το μεγάλο παράδοξο. Στις γειτονιές του κόσμου των οποίων ο πληθυσμός είναι εκείνος που κατά βάση συμμετέχει στην όλη λειτουργία της τροφικής αλυσίδας – από τις καλλιέργειες και τα χωράφια, μέχρι την κατασκευή ειδών σερβιρίσματος και τη συσκευασία τροφίμων- εκεί είναι που κυρίως δε φτάνει η ίδια η τροφή.

Παράδειγμα, τα βουνά της Zhejiang στην Κίνα. Όπου καλλιεργείται, μαζεύεται και επεξεργάζεται το τσάι matcha. Τα πολλαπλά του οφέλη που το έκαναν δημοφιλές όσο λίγα superfoods, τι λες, τα απολαμβάνουν άραγε οι ίδιοι οι εργάτες των καλλιεργειών, με τη σκόνη να κάνει περί τα 34 ευρώ τα μόλις 70 γραμμάρια;

Η πιο επικίνδυνη αρρώστια είναι ο ίδιος ο ρατσισμός

Φαίνεται τελικά πως η αύξηση του συνολικού παραγόμενου πλούτου, συμβαδίζει με εκείνη των πάσης φύσης ανισοτήτων. Στους δείκτες της οικονομίας των επιμέρους κοινοτήτων, στην εξασφάλιση ή μη της εργασίας και της σταθερότητας, στην εγγύηση ή μη των κοινωνικών αγαθών. Ανάπτυξη αυτό δεν το λες, κοινωνική αρρώστια όμως ναι.

Δεν μπορεί το τίμημα του ρατσισμού να εξαργυρώνεται από τις πληγείσες κοινωνικές ομάδες σε όρους επιδείνωσης της ποιότητας ζωής τους. Και δε γίνεται όσοι δεν ανήκουν στα θύματα να κοιμούνται ήσυχοι τα βράδια. Θα μου πεις, τι ζητάμε; Την ουτοπία όπου αλλάζει όλο το κοινωνικό στερέωμα;

Δεν ξέρω. Λένε πως η κουκουβάγια είναι σοφή. Μιμήσου την κουκουβάγια, απόκτησε γνώση. Η ιστορία, όλα είναι εκεί. 400 και πλέον χρόνια δεν κάνουμε άλλη δουλειά από το να εδραιώνουμε τον τρόπο αυτό λειτουργίας της κοινωνίας. Που αφήνει ορισμένες φυλές του κόσμου ελεύθερες και ικανές να εξελιχθούν, να ανθίσουν, τελικά να κυριαρχήσουν. Φροντίζοντας βέβαια να βάλει εμπόδια σε άλλες ώστε να μείνουν στάσιμες, υποταγμένες, πολλές φορές περιθωριοποιημένες. Μελέτησε, βρες πώς φτάσαμε εδώ.

Είσαι μια μονάδα, αλλά αθροιζόμενος μπορείς να κάνεις τη διαφορά. Σε θέσεις λήψεις αποφάσεων τοπικές, πολιτειακές ή και κυβερνητικές, χρειαζόμαστε φωνές διαφορετικότητας. Και στην καθημερινότητα. Στη δική σου την κοινότητα, εκεί είναι πιο εύκολο ένα πρώτο βήμα για αλλαγή.

Και με αρχή από σένα, στο σύστημα όλο. Η επανεπένδυση σε περιθωριοποιημένες κοινότητες είναι ζωτικής σημασίας, αν θέλουμε να μιλάμε για συστημική αλλαγή. Η πανδημία έφερε στη συζήτηση τη βιωσιμότητα περί μόδας, περί περιβάλλοντος, περί υποδομών. Υποδομή δεν είναι παρά η βάση για τη δημιουργία ενός έργου. Για το έργο της ανθρωπότητας, υποδομή είναι ο ίδιος ο άνθρωπος. Για την ίδια τη βιωσιμότητα όμως του ανθρώπου, ρατσισμός και ανισότητα είναι κόντρα ρόλοι. Αφού καθαιρούν όλα όσα μας καθιστούν όντα σκεπτόμενα και συναισθηματικά.