Τα προβιοτικά έχουν αποτελέσει αντικείμενο έρευνας και συζήτησης εδώ και πολλές δεκαετίες εξαιτίας της θετικής συμβολής τους στην προαγωγή της υγείας και την αντιμετώπιση διαφόρων παθήσεων.

Ως προβιοτικά ορίζονται ζωντανοί μικροοργανισμοί οι οποίοι όταν χορηγούνται σε ικανές ποσότητες έχουν θετικό αντίκτυπο στην υγεία του ατόμου που τα λαμβάνει (ο ονομαζόμενος και ως Ξενιστής).

«Τα αποτελέσματα της χορήγησης έχουν σχέση με το είδος, το γένος του μικροοργανισμού και βεβαίως με την πάθηση για την οποία θα χορηγηθεί, π.χ. ο Γαλακτοβάκιλλος Lactobacillus rhamnosus, παρουσιάζει προβιοτικό φαινόμενο στην πρόληψη της διάρροιας από λήψη αντιβιοτικών. Αυτό συμβαίνει γιατί διαφορετικά είδη εμφανίζουν διαφορετικές ιδιότητες, οπότε μπορούμε να πούμε ότι ισχύει η φράση: «δεν υπάρχει κάποιο «παγκόσμιο» προβιοτικό ή προβιοτικό για όλες τις παθήσεις. Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι δεν υπάρχουν δεδομένα που να υποστηρίζουν ότι τροποποιώντας την εντερική χλωρίδα βελτιώνεται ούτως ή άλλως η υγεία συνολικά», μάς εξηγεί ο κ. Χαρίλαος Τσιρώνης, γαστρεντερολόγος.

Είναι ασφαλής η λήψη προβιοτικών από όλους; 

Υπάρχουν ορισμένα άτομα που δεν θα πρέπει να λαμβάνουν προβιοτικά ή που μπορεί να εμφανίσουν επιδείνωση κάποιων δυσάρεστων συμπτωμάτων από το γαστρεντερικό (πχ. φούσκωμα, μετεωρισμό, κ.τ.λ.), όπως άτομα με υπερανάπτυξη βακτηρίων του λεπτού εντέρου (SIBO).

«Υποθετικά, εφόσον μιλάμε για μικροοργανισμούς, θα μπορούσαμε να πούμε ότι τα προβιοτικά, μέσω μετανάστευσης τους σε άλλους ιστούς ή στο αίμα, θα μπορούσαν να προκαλέσουν λοίμωξη. Ωστόσο αυτό είναι εξαιρετικά σπάνιο και ουσιαστικά ο κίνδυνος λοίμωξης από χορήγηση προβιοτικού είναι ίδιος με τον κίνδυνο λοίμωξης από την φυσιολογική χλωρίδα», προσθέτει ο γαστρεντερολόγος.

Όπως συμβαίνει με όλα τα συμπληρώματα διατροφής, η σωστότερη τακτική πριν καταφύγεις στη χρήση κάποιου σκευάσματος, είναι να προηγηθεί μια συζήτηση με το γιατρό ή το φαρμακοποιό σου.

Πως χορηγούνται τα προβιοτικά;

Ο κ. Τσιρώνης μας καθοδηγεί: «Τα προβιοτικά σκευάσματα, αφού παραχθούν σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα ασφάλειας, μπορούν να εισαχθούν στον οργανισμό μέσω τριών οδών: – Με την μορφή «καλλιέργειας» σε τροφή με την προσθήκη ή όχι περιβάλλοντος για ανάπτυξη, π.χ. σε χυμό, σαν περιεχόμενο σε παραγωγή άλλης ζυμώσιμης τροφής που επιτρέπει την ανάπτυξη του, π.χ., σε γιαούρτι και με τη μορφή κάψουλας, σκόνης, ταμπλέτας ,κτλ. Προσοχή εδώ στις σωστές οδηγίες χρήσης του σκευάσματος. Υπενθυμίζουμε ότι καμία οδός χορήγησης δεν φαίνεται να υπερτερεί έναντι της άλλης.»

Οι συνήθειες που μπορεί να κάνουν το συμπλήρωμά σου λιγότερο αποτελεσματικό

Η λήψη ενός προβιοτικού με ένα ζεστό ρόφημα και επομένως η έκθεσή του σε υψηλές θερμοκρασίες μπορεί να βλάψει τα βακτήρια πριν φτάσουν στο έντερό σου. Ενώ συνιστάται η λήψη ενός προβιοτικού κατά τη διάρκεια των γεύματων για καλύτερη απορρόφηση, η λήψη του με ζεστό φαγητό μπορεί επίσης να μειώσει τις πιθανότητες τα ζωντανά βακτήρια να φτάσουν στο έντερο άθικτα.

Επίσης, τα υγρά προβιοτικά συμπληρώματα, για παράδειγμα, πρέπει να λαμβάνονται με άδειο στομάχι.

Οι περισσότεροι ειδικοί συμφωνούν ότι δεν πρέπει να βασίζεσαι αποκλειστικά σε ένα συμπλήρωμα για τη βελτίωση της υγείας του εντέρου σου. Στην πραγματικότητα, οι περισσότεροι άνθρωποι δεν χρειάζεται πραγματικά να πάρουν προβιοτικά –μπορείς να έχεις όλα τα ωφέλη με φυσικό τρόπο μέσω μιας ισορροπημένης διατροφής.

Προβιοτικά και πρεβιοτικά – ποια η διαφορά;

Τόσο τα πρεβιοτικά όσο και τα προβιοτικά είναι σημαντικά για την ανθρώπινη υγεία, επιτελώντας όμως διαφορετικούς ρόλους: Τα προβιοτικά είναι ζωντανά βακτήρια που βρίσκονται σε ορισμένα τρόφιμα ή συμπληρώματα διατροφής. Τα πρεβιοτικά είναι ουσίες προέρχονται από τύπους υδατανθράκων (κυρίως φυτικές ίνες) που ο άνθρωπος δεν μπορεί να πέψει. Οι ίνες αυτές αποτελούν τροφή για τα “καλά” βακτήρια του εντέρου (τα αναφερόμενα και ως μικροχλωρίδα).

Πιο συγκεκριμένα, ο κ. Τσιρώνης διευκρινίζει για τα πρεβιοτικά: «Η επίδραση της δίαιτας στην μικροβιακή χλωρίδα του ΓΕΣ έχει περιγραφεί για πρώτη φορά στα τέλη του 19ου αιώνα, εντοπίζοντας διαφορές στη σύσταση των μικροβίων του εντέρου σε παιδιά που θηλάζουν σε σχέση με αυτά που δεν θηλάζουν».

Η συνήθης μακροχρόνια δίαιτα έχει συσχετισθεί με διαφορετικούς πληθυσμούς βακτηρίων του παχέος εντέρου, που ονομάζονται «Εντερότυποι». Για παράδειγμα, δίαιτα με υψηλή περιεκτικότητα σε ζωική πρωτεΐνη και λίπος, σχετίζεται με εντερότυπο “Bacteroides”, ενώ αντίθετα, δίαιτα πλούσια σε υδατάνθρακες σχετίζεται με εντερότυπο “Prevotella’.

Τα περισσότερα στοιχεία της δίαιτας, όσο και ενδογενή υλικά, μεταβολίζονται από τη χλωρίδα του ΓΕΣ, μέσω ζύμωσης, παράγοντας έτσι Λιπαρά Οξέα Βραχείας Αλύσου (ΛΟΠΑ – SCFA), τα οποία λειτουργούν ως ενεργειακό υπόστρωμα για τα κύτταρα του εντέρου. Τα κύρια στοιχεία της τροφής που μεταβολίζονται από τα βακτήρια του εντέρου είναι οι μη απορροφήσιμοι υδατάνθρακες οι οποίοι δεν υπόκεινται σε πέψη κατά το πέρασμά τους από το ανώτερο πεπτικό και οι οποίοι ονομάζονται κοινώς «Διαιτητικές ίνες».

Τι είναι λοιπόν τα πρεβιοτικά;

Ως πρεβιοτικά ονομάζουμε στοιχεία της τροφής τα οποία έχουν τα παρακάτω χαρακτηριστικά: Ανθίστανται στην πέψη στο ανώτερο πεπτικό, ζυμώνονται από τη μικροβιακή χλωρίδα, συμβάλουν στην ανάπτυξη ή και την δραστικότητα ορισμένων βακτηρίων.

«Η πιο κοινή ομάδα πρεβιοτικών είναι η τύπου Ινουλίνης Φρουκτάνες και Γαλακτάνες. Η ικανότητά τους να προκαλούν την ανάπτυξη ορισμένων μόνο βακτηρίων έχει σχέση με τα φυσικοχημικά τους χαρακτηριστικά και με τη δόση στην οποία χορηγούνται. Όσο μεγαλύτερη η δόση, τόσο μεγαλύτερη η επίδραση του πρεβιοτικού σε αυτή. «Προσοχή όμως, γιατί κάποια από τα πρεβιοτικά είναι παράλληλα και FODMAP, οπότε μεγαλύτερες δόσεις μπορεί να προκαλέσουν συμπτώματα τύπου ΣΕΕ, όπως μετεωρισμό και κοιλιακό άλγος»

Ποια τρόφιμα είναι πρεβιοτικά;

Πριν βγεις και αγοράσεις ακριβά πρεβιοτικά συμπληρώματα, θυμήσου ότι πολλά τρόφιμα τα περιέχουν φυσικά, μιας και τα πρεβιοτικά είναι τύποι φυτικών ινών που βρίσκονται στα λαχανικά, τα φρούτα και τα όσπρια. Ο ανθρώπινος οργανισμός από μόνος του δεν είναι σε θέση να πέψει τους συγκεκριμένους τύπους ινών, ωστόσο η μικροχλωρίδα του εντέρου είναι σε θέση να τις διασπάσει με αποτέλεσμα την καλύτερη αξιοποίησή τους από το σώμα. Τα τρόφιμα που έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε πρεβιοτικές ίνες περιλαμβάνουν: • τα όσπρια, τα φασόλια και τα μπιζέλια • βρώμη • μπανάνες • μούρα • αγκινάρες Ιερουσαλήμ (δεν είναι το ίδιο με τις κανονικές αγκινάρες) • σπαράγγια • χόρτα πικραλίδας • σκόρδο • πράσα • κρεμμύδια Ποια τρόφιμα είναι πλούσια σε προβιοτικά; Υπάρχουν πολλά προβιοτικά τρόφιμα που περιέχουν φυσικά χρήσιμα βακτήρια, όπως το απλό, στραγγιστό γιαούρτι. Τα τρόφιμα που έχουν υποστεί ζύμωση είναι μια άλλη εξαιρετική επιλογή. Παραδείγματα τροφών που έχουν υποστεί ζύμωση είναι τα ακόλουθα: • ξινολάχανο • kimchi • τσάι kombucha • κεφίρ (γαλακτοκομικό και μη γαλακτοκομικό) • ορισμένα είδη τουρσιών (μη παστεριωμένα) • άλλα λαχανικά τουρσί (μη παστεριωμένα)

Που χρησιμοποιούμε τα πρεβιοτικά;

«Γενικά τα πρεβιοτικά έχουν εφαρμογή σε καταστάσεις Δυσβίωσης, δηλαδή σε καταστάσεις με διαταραγμένη εντερική χλωρίδα. Κάποια πρεβιοτικά φαίνεται ότι καταστέλλουν τους πληθυσμούς των Κλωστιριδίων, οπότε μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την πρόληψη διάρροιας από λήψη αντιβιωτικών. Μέσω της ζύμωσης και της παραγωγής ΛΟΠΑ, παίζουν ρόλο στην απορρόφηση του νερού, των ηλεκτρολυτών και της οξινοποίησης του ΓΕΣ. Έχουν χρησιμοποιηθεί επίσης στο Σύνδρομο Ευερέθιστου Εντέρου καθώς και την πρόληψη της διάρροιας των ταξιδιωτών. Χρησιμοποιήθηκαν και στη Νόσο Crohn, χωρίς ωστόσο θετικά αποτελέσματα.» εξηγεί ο γαστρεντερολόγος.

Τι μπορείς να κάνεις για καλύτερη υγεία του εντέρου

Για μερικούς ανθρώπους, οι διατροφικές αλλαγές μπορούν να βοηθήσουν πολύ στην ανακούφιση των συμπτωμάτων. Μια δίαιτα που προτείνουν οι διατροφολόγοι σήμερα, είναι η δίαιτα με χαμηλό FODMAP. Το FODMAP είναι ένα είδος υδατάνθρακα που βρίσκεται μέσα σε ορισμένα τρόφιμα και πολλές μελέτες έχουν δείξει συνδέσεις μεταξύ των FODMAP και ορισμένων κοινών πεπτικών προβλημάτων.

Σύμφωνα με τον κ. Τσιρώνη, «Το υγιές ανθρώπινο ΓΕΣ περιέχει περίπου 10 φορές περισσότερα βακτήρια από όλα συνολικά τα κύτταρα του οργανισμού. Τα περισσότερα από αυτά τα μικρόβια – το σύνολο των οποίων ονομάζουμε «Εντερική Χλωρίδα» (αγγλικός όρος: Microbiota) ζουν σε αρμονία με τον άνθρωπο. «Αυτή η χλωρίδα φαίνεται, σύμφωνα με τις μελέτες, ότι παίζει ρόλο στην σύνθεση βιταμινών, στην ανάπτυξη και εξέλιξη του ανοσοποιητικού, ακόμη και στην ρύθμιση της συμπεριφοράς». Η χλωρίδα αυτή, περιέχει πάνω από 100 φορές περισσότερο γενετικό υλικό από τον οργανισμό συνολικά. Το σύνολο του γενετικού αυτού υλικού ονομάζεται «Μικροβίωμα» (αγγλικός όρος: Microbiome).

Οι μηχανισμοί με τους οποίους τα προβιοτικά ενεργούν στην χλωρίδα δεν έχουν πλήρως αποσαφηνισθεί. Έχουν προταθεί οι εξής κατηγορίες δράσεων: τροποποίηση/ρύθμιση του ανοσοποιητικού, αντιμικροβιακή δράση, άλλες έμμεσες στα παθογόνα βακτήρια ,τα τρόφιμα, τον ξενιστή.

Αν πρόκειται να καταναλώσεις τρόφιμα που έχουν υποστεί ζύμωση για τα προβιοτικά τους οφέλη, βεβαιώσου ότι δεν έχει προηγηθεί παστερίωση καθώς η διαδικασία αυτή σκοτώνει τα βακτήρια.

Ορισμένα από αυτά τα τρόφιμα μπορούν επίσης να θεωρηθούν συμβιοτικά, επειδή περιέχουν τόσο ωφέλιμα βακτήρια όσο και μια πηγή πρεβιοτικών ινών για να τραφούν τα βακτήρια. Μερικά παραδείγματα συμβιοτικών τροφίμων είναι το τυρί, το κεφίρ και το ξινολάχανο.

Ευχαριστούμε θερμά τον κ. Τσιρώνη Χαρίλαο MD, FEBGH – Γαστρεντερολόγο – Ηπατολόγο – @[email protected]