Υπάρχουν μαθήματα που τα ακούς με λόγια, και υπάρχουν κι εκείνα που τα βλέπεις να ξεδιπλώνονται μπροστά σου, κάθε μέρα, μέχρι να τα υιοθετήσεις σαν δικά σου. Η μητέρα μου δεν μου έκανε ποτέ κήρυγμα για την καλοσύνη ή την ευγένεια.

Δεν θυμάμαι να με πιέζει να γίνω κάτι συγκεκριμένο ή να μου λέει «πρόσεχε». Αλλά θυμάμαι πώς σέρβιρε πρώτη τον πιο κουρασμένο. Πώς έλεγε “ευχαριστώ” με όλους τους τρόπους. Πώς άφηνε χώρο για τους άλλους, χωρίς να ζητάει τίποτα πίσω.

Αυτό το κομμάτι είναι για όλα αυτά που έμαθα κοιτώντας την. Όχι γιατί το επέβαλλε στον εαυτό της, αλλά γιατί δεν γινόταν αλλιώς.

Να σερβίρεις πρώτα τον πιο κουρασμένο

Όχι από καθωσπρεπισμό, αλλά από ενσυναίσθηση. Γιατί όταν έχεις περάσει τη μέρα σου σε 12 ώρες δουλειάς και τρία μέσα μεταφοράς, η σημασία της μπουκιάς που σε περιμένει στο τραπέζι δεν είναι απλώς πρακτική. Είναι φροντίδα.

Να μη μιλάς ποτέ για το σώμα των άλλων

Ούτε για το δικό σου. Δεν το καλλιεργείς. Δεν το σχολιάζεις. Δεν το χρησιμοποιείς για να μετρήσεις αξία ή αυτοπεποίθηση. Το σώμα δεν είναι συζήτηση. Είναι εργαλείο, είναι παρόν, είναι ακριβώς ό,τι χρειάζεται να είναι.

Να προσφέρεσαι να πλύνεις τα πιάτα, όταν έχει μαγειρέψει κάποιος άλλος

Όχι γιατί «πρέπει». Αλλά γιατί έτσι δείχνεις ότι βλέπεις τον κόπο του άλλου. Κι ότι δεν περιμένεις επιβράβευση για τη βοήθεια – την προσφέρεις επειδή έχεις παρατηρήσει.

Να μη γελάς με πράγματα που δε θα άντεχες να σου συμβούν

Η μητέρα μου δεν είπε ποτέ «μην κοροϊδεύεις». Απλώς δεν το έκανε. Κι όταν κάποιος γελούσε εις βάρος άλλου, εκείνη απλώς κοίταζε σιωπηλά. Ήξερε ότι υπάρχουν πράγματα που χτυπούν σε μέρη πιο ευαίσθητα απ’ όσο φαίνονται.

Να κάνεις χώρο για την ησυχία των άλλων

Στο τραπέζι, στο σαλόνι, στη ζωή τους. Δεν χρειάζεται όλοι να μιλάμε συνεχώς. Δεν χρειάζεται να απαντάς αμέσως. Η μαμά μου ξέρει να κάθεται δίπλα σου χωρίς να σου παίρνει χώρο. Κι αυτό είναι τέχνη.

Να ξέρεις πότε φταίς – και να το παραδέχεσαι

Ποτέ δεν είχα δει τη μητέρα μου να επιμένει μόνο και μόνο για να «κερδίσει» μια διαφωνία. Αλλά την είχα ακούσει να λέει: «Έχεις δίκιο». Και κάπως έτσι έμαθα πως το να είσαι δυνατός, σημαίνει και να παραδέχεσαι τα λάθη σου χωρίς να μειώνεσαι.

Να φροντίζεις τους άλλους χωρίς να χάνεις τον εαυτό σου

Υπάρχει μια λεπτή γραμμή ανάμεσα στη δοτικότητα και στη θυσία. Και εκείνη περπατάει ακριβώς πάνω της – σταθερά. Δίνει πολλά, αλλά ποτέ το κέντρο της.

Να μη ντρέπεσαι να αλλάξεις γνώμη

Η μαμά μου είναι ο πιο σταθερός άνθρωπος που ξέρω. Και ταυτόχρονα ο πιο δεκτικός. Αν ακούσει κάτι που την κάνει να σκεφτεί αλλιώς, δεν το πολεμά. Το ακούει, το κρατάει και –αν χρειαστεί– το υιοθετεί. Με μια φυσικότητα που θα ζήλευαν πολλοί «προοδευτικοί».

Να φοράς το καλό σου φόρεμα, χωρίς λόγο

Γιατί κάθε μέρα είναι αρκετή αφορμή για να αισθανθείς όμορφα. Και γιατί τα καλά πράγματα, ό,τι κι αν είναι, δεν πρέπει να μένουν κλεισμένα στο ντουλάπι για «κάποια άλλη μέρα».

Να λες «μπράβο» όταν κάποιος πάει παρακάτω

Όχι γιατί είναι τέλειος. Αλλά γιατί προσπαθεί. Κι αυτό, όταν μεγαλώνεις, είναι πιο σημαντικό από οποιοδήποτε «είμαι περήφανη για σένα».

Δεν έμαθα όλα τα παραπάνω σε μια στιγμή. Τα έζησα με τον καιρό. Και κάθε φορά που τα αναγνωρίζω μέσα μου –στην πράξη, στην απόφαση, στην παύση– νιώθω σαν να της λέω «ευχαριστώ» χωρίς λόγια. Όπως εκείνη μου έδειξε τον δρόμο χωρίς να πει τίποτα.