Ας ξεκινήσουμε από το βασικό: Τι σημαίνει “συμπερίληψη” το 2025; Η συμπερίληψη δεν είναι απλώς ένα κοινωνικό ή πολιτικό σύνθημα. Είναι μια ενεργή στάση ζωής που αφορά την ισότιμη συμμετοχή κάθε ατόμου, ανεξαρτήτως φύλου, χρώματος, ηλικίας, σωματικής ικανότητας, σεξουαλικής ταυτότητας ή κοινωνικής τάξης.

Στον χώρο της εργασίας, της μόδας, της εκπαίδευσης, της υγείας, ακόμη και στο feed μας, η συμπερίληψη καλείται να μεταφραστεί σε πρακτικές επιλογές — όχι μόνο σε καλές προθέσεις.

Συμπερίληψη δεν είναι μόνο να δώσεις χώρο. Είναι να δώσεις φωνή. Δεν αρκεί να “φαίνονται όλοι”. Πρέπει να ακούγονται όλοι. Δεν αρκεί να υπάρχει πρόσβαση, πρέπει να υπάρχει και αξιοπρέπεια χρήσης. Δεν αρκεί να “ανεχόμαστε τη διαφορετικότητα”. Πρέπει να αναγνωρίζουμε την αξία της. Πώς ”εφαρμόζεται” όμως η συμπερίληψη στην καθημερινότητά μας;

1. Στον τρόπο που μιλάμε

Η γλώσσα είναι ένα από τα πιο ισχυρά εργαλεία για να εκφράσουμε τη στάση μας απέναντι στη διαφορετικότητα. Όταν χρησιμοποιούμε την κατάλληλη γλώσσα, μπορούμε να δείξουμε σεβασμό και να δημιουργήσουμε ένα πιο συμπεριληπτικό περιβάλλον.

Το να χρησιμοποιούμε ουδέτερη γλώσσα (όχι μόνο “αγαπητοί κύριοι”, αλλά “αγαπητοί/ές/ά”). Όταν απευθυνόμαστε σε ομάδες, χρησιμοποιούμε ουδέτερη γλώσσα που δεν υποθέτει ούτε επιβάλλει κανένα φύλο ή ταυτότητα. Για παράδειγμα, αντί για το «αγαπητοί κύριοι», η χρήση του «αγαπητοί/ές/ά» ή ακόμα καλύτερα «αγαπητοί φίλοι» (σε πιο ανεπίσημο ύφος) δείχνει ότι αναγνωρίζουμε τη διάσταση της διαφορετικότητας χωρίς να την εξαναγκάζουμε.

Να αποφεύγουμε λέξεις που στιγματίζουν (π.χ. “ανάπηρος” αντί “άτομο με αναπηρία”). Όταν αναφερόμαστε σε άτομα με αναπηρία, είναι προτιμότερο να λέμε «άτομο με αναπηρία» αντί για «ανάπηρος», καθώς αυτό αναγνωρίζει την αναπηρία ως ένα χαρακτηριστικό του ατόμου και όχι τον οριστικό του προσδιορισμό. Η χρήση όρων που σέβονται την ανθρώπινη αξία, όπως «άτομο με αυτισμό» αντί για «αυτιστικός» ή «τρανς άτομο» αντί για «τρανς», δείχνει σεβασμό και συμπονετικότητα.

Να μην υποθέτουμε την ταυτότητα ή τις εμπειρίες κάποιου από την εμφάνιση. Αχ, αυτά τα στερεότυπα. Ας θυμόμαστε ότι η εμφάνιση κάποιου μπορεί να είναι παραπλανητική. Η συμπερίληψη σημαίνει να μην υποθέτουμε ποτέ το φύλο, την εθνικότητα, την αναπηρία ή τον σεξουαλικό προσανατολισμό ενός ατόμου βάσει εξωτερικών χαρακτηριστικών. Αντίθετα, καλό είναι να επιτρέπουμε στον ίδιο τον άνθρωπο να καθορίσει και να εκφράσει την ταυτότητά του.

2. Στις αγορές μας

Ο τρόπος που κάνουμε αγορές έχει ισχυρό αντίκτυπο στην κοινωνία, καθώς υποστηρίζει επιχειρήσεις που διαμορφώνουν ή όχι το πεδίο της συμπερίληψης.

Επιλέγουμε brands που εκπροσωπούν διαφορετικά σώματα, ηλικίες, χρώματα και ενισχύουμε την αξία της ισότητας και της αποδοχής. Brands που παρουσιάζουν πραγματικούς ανθρώπους με όλα τα χαρακτηριστικά τους — από το μέγεθος και το χρώμα του δέρματος μέχρι τις ικανότητες και τις διαφορές στην εμφάνιση — αναδεικνύουν μια πιο ρεαλιστική και συμπεριληπτική κοινωνία.

Στηρίζουμε επιχειρήσεις που προσλαμβάνουν άτομα από υποεκπροσωπούμενες κοινότητες. Έτσι, δεν ενισχύουμε μόνο την ποικιλία στο εργατικό δυναμικό, αλλά και το δικαίωμα σε ισότιμη συμμετοχή στην αγορά εργασίας για όλους. Στοχευμένες προσλήψεις που σέβονται την κοινότητα LGBTQ+, τη διαφορετικότητα των φύλων ή την εθνοτική ποικιλομορφία, δημιουργούν έναν πιο δίκαιο κόσμο.

Αποφεύγουμε εταιρείες που κάνουν “diversity washing” — δηλαδή διαφημίζουν συμπερίληψη αλλά δεν την εφαρμόζουν εσωτερικά. Αν και πολλές εταιρείες διαφημίζουν τη συμπερίληψη, δεν είναι πάντα αληθινή η εφαρμογή τους. “Diversity washing” είναι η πρακτική εταιρειών που προσπαθούν να παρουσιαστούν ως υποστηρικτές της ποικιλίας και της ισότητας χωρίς να τηρούν αυτές τις αξίες στις εσωτερικές τους πολιτικές ή στη συμπεριφορά τους προς τους εργαζόμενους και τους πελάτες τους. Είναι σημαντικό να μπορούμε να διακρίνουμε αν μια εταιρεία είναι αυθεντική ή αν εκμεταλλεύεται τα κοινωνικά ρεύματα για να κερδίσει εμπορικό πλεονέκτημα.

3. Στο περιεχόμενο που καταναλώνουμε

Ταινίες με πολυδιάστατους γυναικείους ή LGBTQ+ χαρακτήρες. Η συμπερίληψη προϋποθέτει ότι δεν βλέπουμε μόνο στερεοτυπικούς χαρακτήρες αλλά ανθρώπους με βάθος και ιστορία, ανεξαρτήτως φύλου, εθνικότητας ή σεξουαλικής ταυτότητας. Οι γυναικείοι χαρακτήρες δεν είναι μόνο «σύζυγοι» ή «μητέρες», και οι LGBTQ+ χαρακτήρες δεν είναι μόνο τα «θύματα» ή οι «παράξενες φιγούρες», αλλά πλήρεις, δυναμικοί χαρακτήρες που συνεισφέρουν στην αφήγηση.

Podcasts και βιβλία με διαφορετικές φωνές. Η ποικιλία στα μέσα είναι το κλειδί. Επιλέγοντας podcasts και βιβλία που αντλούν από διαφορετικές κουλτούρες και προοπτικές, ανοίγουμε τον κόσμο μας σε νέες αντιλήψεις. Οι φωνές των μειονοτήτων ή των λιγότερο εκπροσωπούμενων ομάδων μπορούν να μας διδάξουν πολύτιμα μαθήματα και να μας προσφέρουν νέες προοπτικές.

4. Στο τι διδάσκουμε στα παιδιά (και στον εαυτό μας)

Ότι υπάρχουν πολλά “φυσιολογικά” σώματα, οικογένειες, τρόποι ζωής. Διδάσκουμε στα παιδιά ότι το να είναι κανείς διαφορετικός δεν σημαίνει ότι είναι λιγότερο. Διαφορετικά σώματα, οικογένειες με διαφορετική σύνθεση, άνθρωποι με διαφορετικούς τρόπους ζωής είναι όλοι αποδεκτοί και αξίζουν σεβασμό. Ας σταματήσουμε να προβάλλουμε στερεότυπα και ας βοηθήσουμε τα παιδιά να μάθουν να εκτιμούν τη μοναδικότητα.

Ότι η ενσυναίσθηση ξεκινάει από την παρατήρηση, όχι από τη συμφωνία. Μαθαίνουμε στα παιδιά να παρατηρούν, να κατανοούν και να συναισθάνονται με τους άλλους. Η ενσυναίσθηση ξεκινά με την παρατήρηση και την αναγνώριση ότι οι άνθρωποι γύρω μας μπορεί να έχουν διαφορετικές εμπειρίες και να βλέπουν τον κόσμο με διαφορετικό τρόπο.

Ότι όλοι έχουμε τυφλά σημεία, αλλά μπορούμε να τα δουλέψουμε. Καθώς όλοι έχουμε προκαταλήψεις και τυφλά σημεία, είναι απαραίτητο να τα αναγνωρίσουμε και να τα δουλέψουμε ενεργά. Τα παιδιά πρέπει να μάθουν ότι η διαδικασία της προσωπικής ανάπτυξης περιλαμβάνει το να συνειδητοποιούμε τα σφάλματά μας και να προσπαθούμε συνεχώς να γινόμαστε καλύτεροι.

Μπορεί να γίνει καθημερινή πράξη;

Η συμπερίληψη δεν είναι κάτι που αφορά μόνο κάποιες εκδηλώσεις ή στρατηγικές. Είναι κάτι που μπορεί και πρέπει να ενσωματωθεί στην καθημερινότητά μας, με μικρές, αλλά ουσιαστικές πράξεις.

Να ρωτάμε και να ακούμε: Η ενεργή ακρόαση είναι το πρώτο βήμα. Πρέπει να ρωτάμε τους άλλους για τις εμπειρίες τους και να είμαστε πρόθυμοι να ακούσουμε και να μάθουμε από αυτούς, χωρίς να τους κρίνουμε ή να προσπαθούμε να τους “διορθώσουμε”.

Να μην προσπαθούμε να ”διορθώσουμε” την ιστορία των άλλων: Είναι πολύ συχνό να προσπαθούμε να αποτρέψουμε ή να ελαχιστοποιήσουμε τις δυσκολίες που έχουν βιώσει άλλοι. Η συμπερίληψη σημαίνει να αναγνωρίζουμε και να σεβόμαστε τις εμπειρίες του άλλου χωρίς να προσπαθούμε να τις αλλάξουμε για να ταιριάξουν στις δικές μας αντιλήψεις.

Να αναγνωρίζουμε τους μη φιλόξενους χώρους: Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε όταν ο χώρος γύρω μας δεν είναι φιλόξενος ή ασφαλής για όλους και να πάρουμε ενεργά μέτρα για να τον κάνουμε πιο συμπεριληπτικό. Καθημερινά βλέπουμε περιστατικά σε Μέσα Μαζικής Μεταφοράς, σε υπηρεσίες, στον δρόμο. Ας βάλουμε το δικό μας λιθαράκι για έναν κόσμο που αγκαλιάζει την ισότιμη συμμετοχή στην κοινωνία κάθε ατόμου, ανεξαρτήτως φύλου, χρώματος, ηλικίας, σωματικής ικανότητας, σεξουαλικής ταυτότητας ή κοινωνικής τάξης.

Όπως η Audre Lorde έχει πει, η συμπερίληψη δεν είναι δουλειά των καταπιεσμένων. Είναι δουλειά των προνομιούχων να εκπαιδεύσουν τον εαυτό τους, να συνειδητοποιήσουν τα προνόμια τους και να χρησιμοποιήσουν τη θέση τους για να στηρίξουν τη δημιουργία μιας πιο δίκαιης κοινωνίας.