Η Άννα Κανδαράκη, είναι κλινική ψυχολόγος – ψυχοθεραπεύτρια, διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και αριστούχος του πανεπιστημίου Paris V Rene Descartes της Σορβόννης. Έχει μεταπτυχιακό στην Κλινική Ψυχολογία, με ειδίκευση στη ψυχοπαθολογία παιδιού, εφήβου και ενήλικα. Είναι μέλος του European Family Therapy Association (EFTA) και της Ελληνικής Εταιρείας Συστημικής Θεραπείας (ΕΛΕΣΥΘ).

Ποια θεωρείτε ότι είναι η μεγαλύτερη ψυχολογική πρόκληση που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες σήμερα;

Αρχικά να πούμε ότι η ψυχική υγεία, όπως και οι ψυχολογικές προκλήσεις, είναι μοναδικές για τον καθένα γι’ αυτό και αποφεύγω τις γενικεύσεις, τα μαζικά τιπς και τις μαγικές συνταγές. Ο κάθε ένας έχει να παλέψει με δικά του σκοτεινά και να αναδείξει δικά του φωτεινά κομμάτια. Πιο συχνά όμως συναντώ γυναίκες που παλεύουν με εσωτερικές συγκρούσεις και εσωτερικά διλήμματα που ξεκινάνε από την καλλιέργεια των ενόχων. Έχουμε εκπαιδευτεί να έχουμε ενοχές, στο βιβλίο μου γράφω αν υπήρχε εθνικό συναίσθημα θα ήταν αυτό της ενοχής. Η γυναίκα του σήμερα , σίγουρα έχει περισσότερα δικαιώματα από χτες αλλά έχει ακόμα να παλέψει πολύ για να κερδίσει τη δίκη της ουσιαστική πραγματική ελευθερία. Που σημαίνει να μπορεί, χωρίς να χρειάζεται να απολογηθεί, να δώσει το χρόνο της, το σώμα της και την επιθυμία της εκεί που η ίδια επιλέγει. Με απλά λόγια, να νιώθει ελεύθερη για το πότε και αν θα βιώσει τη μητρότητα, με ποιο τρόπο θα ασκήσει το επάγγελμα της, πόσο χρόνο θα αφιερώσει στην προσωπική και πόσο στην επαγγελματική της ζωή και τελικά με ποια υλικά θα φτιάξει τη δική της προσωπική ευτυχία .

Πώς μπορεί μια γυναίκα να ενισχύσει την αυτοεκτίμησή της σε έναν κόσμο που συχνά της επιβάλλει πρότυπα και προσδοκίες;

Η αυτοπεποίθηση χτίζεται από την παιδική ηλικία, από το πρώτο γονεϊκό βλέμμα. Πόσο σημαντική, πόσο ξεχωριστή και αξιαγάπητη ένιωσα από βρέφος. Στην ενήλικη ζωή πάλι, μια γυναίκα, όπως ένας άντρας, για να ενισχύσει την αυτοεκτίμηση του θέλει πράξη! Να κάνεις ότι σε δυσκολεύει και ότι φοβάσαι πιο πολύ. Πίσω από τα «φοβάμαι» κρύβονται τα «θέλω» και μόνο όταν κάνεις κάτι που εσύ ξέρεις ότι σου είναι δύσκολο μόνο τότε νιώθεις να προχωράς και να δυναμώνεις. Δύσκολο βέβαια, γιατί ο καθένας έχει τα δικά του βαρίδια και αγκάθια που τον εμποδίζουν να δει και να καταλάβει ποιος είναι και τι πραγματικά μπορεί να κάνει.

Βλέπουμε πολλές γυναίκες να δέχονται κριτική ή να αυτολογοκρίνονται στα social media. Πώς μπορεί κάποια να διαχειριστεί τον αντίκτυπο αυτό στην ψυχολογία της;

Το πόσο θα με επηρεάσει κάτι που έρχεται απ’ έξω έχει να κάνει με το πόσο σταθερή και σίγουρη νιώθω μέσα μου. Όσο πιο ασφαλής νιώθω εσωτερικά τόσο λιγότερη ανάγκη έχω να ελέγχω το περιβάλλον, τόσο λιγότερο θα με επηρεάσει και θα με καταβάλλει μια αρνητική κριτική. Από την άλλη έχουμε και εμείς να ρωτήσουμε τον εαυτό μας γιατί να έχουμε ανάγκη την τόση προβολή και αποδοχή; Γιατί να χρειάζομαι τα λαικ και το χειροκρότημα από ανθρώπους που τελικά δεν είναι επιλογές μου σ αυτή τη ζωή; Ας θυμηθούμε ότι μπορεί να καθορίσει το πώς νιώθω κάποιος μόνο εφόσον εγώ του το έχω επιτρέψει.

Υπάρχει μια έντονη πίεση γύρω από τη μητρότητα. Τι θα έλεγες σε μια γυναίκα που αισθάνεται ότι πρέπει να ακολουθήσει αυτόν τον δρόμο, ακόμα κι αν δεν είναι σίγουρη αν τον θέλει;

Υπάρχει τεράστιο ταμπού στο ζήτημα της μητρότητας, της ακούσιας και εκούσιας ατεκνίας. Πολύ πρόσφατα εισήχθη ο όρος «childfree» για να διαχωριστεί από το «childless» αντικαθιστώντας τη λήγουσα less που παραπέμπει σε έλλειμα σε κενό και σε απουσία. (πχ.homeless) σε free. Επιλέγω να μην επιθυμώ. Γυναίκες δυσκολεύονται να παραδεχτούν την απόλυτα φυσιολογική αμφιθυμίαστο τεράστιο ζήτημα της μητρότητας ή ακόμα ακόμα και την μη επιθυμία. Νιώθουν μη φυσιολογικές και όχι άδικα μιας και η βιβλιογραφία όντως επιβεβαιώνει ότι υπάρχει τέτοια αντίληψη για τις γυναίκες που δεν έχουν παιδιά. Αν δεν μπορούν χαρακτηρίζονται απελπισμένες, εάν δε θέλουν αντίστοιχα εγωίστριες και διαταραγμένες. Κάτι που βεβαίως δεν επιβεβαιώνεται ουτεβιβλιογραφικά ούτε μεσα από την κλινική εμπειρία. Καμία στατιστικά σημαντική διαφορά δεν εντοπίζεται σε ζητήματα ψυχοπαθολογίας σε γυναίκες με ή χωρίς παιδιά. Πόση σημασία έχει να ανοίξει και αυτό τεράστιο κεφάλαιο. Της μητρότητας και της ψυχικής υγείας της γυναίκας κατά την περιγεννητική περίοδο. Εχω τη χαρά να είμαι ιδρυτικό μέλος μαζί με τον καθηγητή Γιάννη Ζέρβα στην Εταιρεία Ψυχικής Υγείας της Γυναίκας , εκεί βλέπουμε πόση σημασία έχει να απενοχοποιηθεί η δυσκολία της νέας μητέρας στο μεγάλωμα του παιδιού σπάζοντας το ατυχές πρότυπο της «τέλειας μανούλας» που τα κάνει όλα τέλεια και είναι πανευτυχής.

Πόση προσοχή χρειάζεται και η γυναίκα αντίστοιχα που είναι στη διαδικασία της τεκνοποίησης, που η μητρότητα δεν ήρθε με φυσικό τρόπο και έχει μπει στον κυκεώνα της τεχνικής γονιμοποίησης. Να σεβαστούμε την αγωνία της, να μην πληγώσουμε τη μητρική της επιθυμία με σκληρές προτάσεις όπως « τώρα το θυμήθηκες;» ..τέλος να απενοχοποιήσουμε την απόλυτα προσωπική επιλογή μιας γυναίκας να μην επιθυμεί τη μητρότητα ή να επιλέξει να τη βιώσει με άλλο τρόπο. Ξέρετε μητρότητα υπάρχει από το πως θα φροντίσω τα λουλούδια μου, το πως θα αναλάβω και θα διδάξω τους μαθητές μου στο σχολείο, πως θα συμβουλεύσω τα ανίψια μου. Ας επιτρέψουμε στον καθένα να τη βιώσει αν και με τον τρόπο που ο ίδιος επιλέγει.

Πώς μπορεί μια γυναίκα να αναγνωρίσει ότι βρίσκεται σε μια συναισθηματικά επιζήμια σχέση και να βρει τη δύναμη να φύγει από αυτήν;

Όταν αισθανθεί ότι χάνει τον εαυτό της. Ότι πρέπει να απολογηθεί για τις επιθυμίες της, γι’ αυτό που είναι, γι’ αυτό που ονειρεύεται. Δυστυχώς οι σχέσεις, ποιους ανθρώπους επιλέγουμε στη ζωή μας είναι μια περίπλοκη διαδικασία. Το πώς έχουμε αισθανθεί εμείς μέσα στο σπίτι μας, οι εικόνες του γονεϊκού ζευγαριού και πώς τελικά έχει καταγραφεί μέσα μου η αγάπη και το νοιάξιμο παίζουν καθοριστικό ρόλο, τόσο στο ποιόν άνθρωπο θα επιλέξω όσο τελικά και πόσο θα δυσκολευτώ να φύγω από μια μη υγιή σχέση.

Οι γυναίκες συχνά ισορροπούν μεταξύ πολλαπλών ρόλων—εργαζόμενη, μητέρα, σύντροφος. Πώς μπορεί να προλάβει το burnout και να βάλει την ψυχική της υγεία σε προτεραιότητα;

Όντως, η γυναίκα του σήμερα καλείται να είναι ένα «πολυεργαλείο», ένας ελβετικός σουγιάς που τα κάνει όλα και συμφέρει, δε γκρινιάζει, δεν ζητά και δεν επιθυμεί. Μια πολυμηχανή που βολεύει. Από την άλλη θέλω να είμαι δίκαιη, αισθάνομαι ότι όλο περισσότερο άνδρες και γυναίκες θέλουν να πηγαίνουν χέρι χέρι, ούτε να τραβάει ο ένας τον άλλο, ούτε αντίστοιχα να ακολουθεί. Σιγά σιγά τα πρότυπα αλλάζουν, και αυτό ξεκινάει με προσωπική επεξεργασία ανάμεσα στο μαθημένο μας, αυτό που έχουμε μάθει και αυτό που τελικά θέλουμε εμείς να χτίσουμε. Να διαφοροποιηθούμε από το δικό μας οικογενειακό πρότυπο. Και αυτό θα ξεκινήσει με την απενοχοποίηση της επιθυμίας. Να ανακαλύψω τι είναι αυτό που εμένα μου ταιριάζει , που εμένα με κάνει χαρούμενη. Δεν υπάρχει τίποτα λάθος σε μια γυναίκα να είναι μητέρα, σύζυγος, επαγγελματίας, όλα μαζί , ένα απ όλα ή τίποτα απ όλα .. αρκεί να το έχει επιλέξει. Η επιλογή είναι η βασική προϋπόθεση της χαράς. Να νιώθω ότι αυτό που κάνω το έχω επιλέξει και δε μου το έχουν επιβάλει. Η μόνη διαφορά ανάμεσα στο κάνω έρωτα και στο βιασμό είναι ότι το ένα το έχω επιλέξει και το άλλο μου το έχουν επιβάλει. Το ένα είναι απόλαυση το άλλο τραύμα. Το σημαντικό λοιπόν δεν είναι τι κάνω και πόσους ρόλους έχω ή πόσο καλά τα καταφέρνω , είναι πως το κάνω κα το πως το κάνω εξαρτάται από το εάν το έχω επιλέξει ή όχι. Δεν έχει καμία σημασία εάν μια γυναίκα τα κάνει όλα εξαιρετικά αν δεν είναι χαρούμενη.

Αν μπορούσες να περάσεις ένα ηχηρό μήνυμα στις γυναίκες σήμερα, ποιο θα ήταν αυτό;

Να μάθουμε να μας μιλάμε με τρυφερότητα. Να μάθουμε για αρχή να είμαστε αυτοεπαναφορτιζόμενες, που σημαίνει να μη ξεχνάμε να μας ποτίζουμε, να μας πετάμε τα ξερά φύλλα, να μας βγάζουμε βόλτα, να μας τρέφουμε σωστά. Είμαστε ό,τι πολυτιμότερο έχουμε. Ξέρετε στις θεραπευτικές ομάδες που κάνω βγαίνει όλο και περισσότερο η δυσκολία να πιάσω χώρο, να μάθω να ξεβολεύω τους άλλους, να ακούω την επιθυμία μου. Από εκεί ξεκινάει η φροντίδα στον εαυτό, από το να μην κουκουλώσω, να μην υποτιμήσω τις επιθυμίες μου.