Περί Ψυρρή ο λόγος σήμερα και σκέφτηκα να κάνω μία αναδρομή στην ιστορία, τα γεγονότα, τα πρόσωπα και τις στιγμές που σημάδεψαν την περιοχή.

Η ονομασία

Αρχικά η ονομασία της περιοχής διεγείρει ερωτηματικά όσον αφορά την προέλευσή της ωστόσο έχει επικρατήσει η άποψη ότι προήλθε από το επώνυμο Ψυρρής, οποίος και ήταν ένας μεγαλογαιοκτήμονας και είχε κτίσει την εκκλησία του Αγίου Αθανασίου στο χώρο περίπου της σημερινής πλατείας Ηρώων, η οποία κατεδαφίστηκε αργότερα, με το πέρασμα των χρόνων. Η ονομασία Ψυρρής σημαίνει Ψαριανός, δηλαδή, καταγόμενος από το νησί Ψαρά, που τα αρχαία χρόνια το έλεγαν Ψύρα ή Ψυρίη.

Η περιοχή υπήρξε το μέρος εκείνο που επέλεξαν να μείνουν πολλοί πρόσφυγες αλλά και φτωχοί πολίτες από την μία,  αλλά και αρκετοί μεγαλέμποροι της εποχή, από την άλλη. Οι έμποροι αποφάσισαν ν’ ανοίξουν εκεί τα μαγαζιά τους και έτσι η περιοχή από παλιά αποτέλεσε αγορά.

Στο Ψυρρή, εκτός από τους εμπόρους, τους πρόσφυγες και τον υπόλοιπο κόσμο,  «φιλοξενήθηκαν» και πολλές μεγάλες προσωπικότητες, μερικές εκ των οποίων ήταν ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, αλλά και ο Λόρδος Βύρωνας.

Για την ιστορία, λέγεται πως τα Χριστούγεννα του 1809 ο λόρδος Βύρων ήρθε στην Ελλάδα και παρέμεινε δέκα εβδομάδες. το διάστημα αυτό φιλοξενήθηκε στο σπίτι του προξένου της Αγγλίας στην Αθήνα, Προκόπη Μακρή. Ο πρόξενος, που δεν ήταν πλέον στη ζωή, είχε τρεις κόρες μία εκ των οποίων ήταν και η Τερέζα που τότε ήταν μόλις 13 χρονών.  Ο φιλέλληνας ποιητής μόλις την αντίκρισε θαμπώθηκε από την ομορφιά της και  την ερωτεύθηκε. Τον έρωτά του αυτόν τον αποτύπωσε και στο ποίημά του η  κόρη των Αθηνών του οποίου η κάθε στροφή τελειώνει με τη φράση «ζωή μου σ’ αγαπώ».

Η Τερέζα, μετά την αναχώρηση του Βύρωνα, συνέχισε τη ζωή της. Λίγα χρόνια αργότερα παντρεύτηκε, τον τότε Άγγλο πρόξενο των Αθηνών.

Ο «ερημίτης» του Ψυρρή.

Εκτός από τον Λόρδο Βύρωνα, στην ιστορία της περιοχής μεγάλο ρόλο έχει και ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης. Ο γνωστός διηγηματογράφος πέρασε σχεδόν δύο δεκαετίες ζωής στο Ψυρρή, αποκτώντας μάλιστα και τον χαρακτηρισμό ερημίτης. Φτωχός και μην έχοντα που αλλού να πάει ο Σκιαθίτης συγγραφέας φιλοξενήθηκε στην εκκλησία των Αγίων Αναργύρων. Η μπακαλοταβέρνα του Καχριμάνη, η Βαρβάκειος Σχολή από όπου αποφοίτησε ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, η οδός Αριστοφάνους όπου έζησε επί σειρά ετών, η Λεπενιώτου πάνω στην οποία στήθηκε το διήγημα για τον Ξεπεσμένο Δερβίση, η εκκλησία του Αγίου Ελισσαίου όπου ο Παπαδιαμάντης συχνά έψελνε, είναι μερικά από τα σημεία που ο Παπαδιαμάντης «χρησιμοποίησε» στα διηγήματά του.

Τα ενοικιαζόμενα σπίτια με τις εσωτερικές αυλές και τα πηγάδια στη μέση, τα μικρομάγαζα, τα μπακάλικα, τα καφενεία, τα μικρά αδιέξοδα σοκάκια, οι φτωχοί κάτοικοι, οι μετανάστες αλλά και οι έμποροι συνθέτουν το ανθρωποκεντρικό πάζλ ης διήγησης του Παπαδιαμάντη. Στου Ψυρρή άλλωστε έγραψε και τη γνωστή «Φόνισσα».

Η παράγκα του Σίμου και το ιπτάμενο Γαϊδούρι!

Στο ψάξιμο και στο χάσιμο γύρω από το Ψυρρή, έπεσα πάνω σε μία απίστευτη ιστορία από τη δεκαετία του  ’50. Λίγο πριν οι χίπις κάνουν την εμφάνισή τους στα ένδοξα χρόνια του ’60, οι πρόγονοί τους έκαναν party και χόρευαν μέχρι τελικής πτώσεως σε μία παράγκα 20 μέτρα μήκος και 5 μέτρα φάρδος! Η παράγκα στην πραγματικότητα ήταν ένα εργαστήριο όπου κατασκευάζονταν σκηνές και ομπρέλες θαλάσσης  για το καλοκαίρι και καλύμματα αυτοκινήτων τον χειμώνα. Η γνωστή και ως παράγκα του Σίμου ήταν το εργαστήριο και συνάμα το σπίτι του Σίμου Τσαπνίδη, ενός αγράμματου και φτωχού νέου που έγινε ένας από τους μεγαλύτερους εκπροσώπους του υπαρξισμού στη χώρα μας. Η παράγκα του Σίμου θα γνωρίσει 3 ένδοξα  χρόνια ζωής, 1953-1956, κατά τη διάρκεια των οποίων πολλοί νέοι της Αθήνας χάρηκαν τα βράδια τους χορεύοντας, τραγουδώντας και ζωγραφίζοντας όπου έβρισκαν στο ετοιμόρροπο κτήριο.

Το αποκορύφωμα αυτής της εποχής θα είναι το καλοκαίρι του 1953 το οποίο και θα χαρακτηριστεί και ως το καλοκαίρι της αγάπης. Η κατάσταση όμως σύντομα θα αλλάξει καθώς τον Σεπτέμβριου του 1956, ο Σίμος θα εγκαταλείψει τους φίλους του, την παράγκα του αλλά και την Ελλάδα και με ένα σακίδιο φορτωμένο στο ιπτάμενο γαϊδούρι του όπως αποκαλούσε το τζιπ του θα γυρίσει την Ευρώπη για 19 ολόκληρα χρόνια. Κάπου στο 1975 θα επιστρέψει στην Αθήνα όπου κι θα συνεχίσει να ζει κάνοντας διάφορες δουλειές για ένα μεροκάματο αλλά παράλληλα θα εξακολουθεί αν ζει την κάθε μέρα σαν κάτι διαφορετικό σαν κάτι ξεχωριστό.

Για τον Σίμο η ζωή δεν έχει αλλάξει και πολύ, για τους υπόλοιπους νέους όμως ναι. Η φυγή του Σίμου στην ουσία ήταν η διαφυγή του καθώς η παράγκα έκλεισε μετά από καταγγελίες πολιτών για το τι διαδραματιζόταν μέσα εκεί και για νεαρές κοπέλες που χόρευαν έξαλλα. Ο Σίμος, θα «φύγει» το 1999 και θα περάσει στην ελληνική ιστορία με τον χαρακτηρισμό, «Σίμος, ο υπαρξιστής».

Εμπρός

Στα τέλη του 1896 ο Μανιάτης εκδότης Δημήτρης Καλαποθάκης επέλεξε την οδό Ρήγα Παλαμήδη για να στήσει το πρώτο σύγχρονο τυπογραφείο της χώρας. Στα τέλη του 1896, μετά την ήττα του Χ. Τρικούπη και την αποχώρησή του από την πολιτική σκηνή, ο Καλαποθάκης εκδίδει το «Εμπρός».

Ήταν ο πρώτος που καθιέρωσε το χρονογράφημα και τις σελίδες πολιτισμού, τις οποίες και υπέγραφαν πολύ γνωστοί συγγραφείς της εποχής, ανάμεσά τους οι Ιωάννης Κονδυλάκης, Εμμανουήλ Ροΐδης, Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης και Γρηγόριος Ξενόπουλος.

Άλλαξε πολλές φορές πολιτική γραμμή και πλήρωσε ακριβά μια γκάφα που αφορούσε τον Μακεδονικό Αγώνα. Ανέστειλε την έκδοσή της λίγο πριν από την κήρυξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και επανεκδόθηκε το 1945, για να κλείσει οριστικά το 1953.

Το σημερινό κτίριο του τυπογραφείου κατασκευάστηκε το 1933 και χαρακτηρίζεται από τις λιτές γραμμές που κυριαρχούσαν στην αρχιτεκτονική κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου.

Τον Ιούλιο του 1989, με απόφαση του υπουργείου Πολιτισμού, κηρύχθηκε ιστορικό διατηρητέο μνημείο γιατί αποτελεί σταθμό της πνευματικής ζωής της χώρας και συνδέεται με την ιστορία της δημοσιογραφίας. Ο χαρακτηρισμός περιλαμβάνει και τα μηχανήματα, τα οποία ορίζεται ότι πρέπει να παραμείνουν στη θέση τους, in situ.

Και ερχόμαστε στο σήμερα. Στο Ψυρρή με τα περίεργα και ιδαίτερα μαγαζιά, με τον νεαρόκοσμο, κατά βάση, με την φωτισμένη οδό Πιττάκη. Στο Ψυρρή μπορείς να πας για γλυκό στο σερμπετόσπιτο της Νάνσυς ή στο Little Kook που είναι βγαλμένο από παραμύθι. Μπορείς να περπατήσεις ανάμεσα σε καφετέριες και ταβέρνες και να ανακαλύψεις δρομάκια από εκεί που δεν το περιμένεις. Είναι εκείνη η περιοχή όπου μπορείς να βρεις το εστιατόριο που σερβίρει μόνο αρχαιοελληνική κουζίνα και οι υπάλληλοι είναι ντυμένοι σαν αρχαίοι Έλληνες, ενώ παράλληλα εκεί θα βρεις και τη σχολή μόδας της Βίκης Καγιά. Εννοείται πως τη βόλτα που θα κάνεις θα σταματήσεις για λίγο για να χαζέψεις τις underground δημιουργίες καλλιτεχνών, που ζωντανεύουν πολλά παλιά και εγκαταλλειμένα κτήρια αλλά και για να παρατηρήσεις καλύτερα τα ιδιαίτερα Graffiti που διακοσμούν πολλούς τοίχους.

Το Ψυρρή από άποψη κουλτούρας είναι μάλλον κάτι σαν την ενωτική γραμμή μεταξύ Αγίας Ειρήνης και Θησείου, διατηρώντας όμως ως επί το πλείστον, ένας ύφος αστικό. Η άνοδός του ξεκίνησε πριν από 15 περίπου χρόνια, στην διάρκεια των ετών έκανε μία μικρή κάμψη και τώρα επανέρχεται ξανά δυναμικά στις ζωές των Αθηναίων που αγαπάνε το κέντρο! Το Ψυρρή μοιάζει να συνδέει το παλιό με το νέο και το νέο Ψυρρή δίνει καθημερινά ραντεβού με την παράδοση και την ιστορία!

Κείμενο: Μαρία Γούλα